Η Ιστορία του Χωριού

Χ ρ υ σ ο β ί τ σ α
(Το χωριό της Παναγίας)

            Το σημερινό χωριό Χρυσοβίτσα, χωριό της επαρχίας Μετσόβου, έχει περίπου 1200 μόνιμους κατοίκους και βρίσκεται Β.Α. των Ιωαννίνων και Δ. του Μετσόβου.
            Διασχίζοντας τον εθνικό δρόμο Ιωαννίνων-Τρικάλων, ανεβαίνοντας προς Μέτσοβο, το αφήνουμε αριστερά, αφού διανύσουμε απόσταση 43 χμ. από Ιωάννινα.
            Από τον εθνικό δρόμο ανηφορίζοντας 3 χμ. φθάνεις στη κεντρική πλατεία, όπου βρίσκεται το Μοναστήρι της Παναγίας της Χρυσοβιτσιώτισσας. Τα πνευμόνια σου δέχονται τον καθαρό, δροσερό αέρα, αφού βρίσκεσαι σε υψόμετρο 950 μ.-1000 μ. που έχει το χωριό που περιβάλλεται από κατάφυτα βουνά και δασύλια.
            Το παλιό όνομα του χωριού ήταν « Παλαιόμυλος » και βρισκόταν πιο χαμηλά στη θέση « Μποντίνια ». Το σημερινό όνομα, Χρυσοβίτσα, το οφείλει στη θαυματουργό εικόνα της Υπεραγίας Θεοτόκου, οδηγήτριας, και το έχει από την εποχή της εμφάνισής Της, επειδή στην εικόνα ήταν γραμμένη η λέξη « Χρύσοβα »ή κατά το λόγιο και ζωγράφο Γ. Πλατάρη « ΜΗΡ ΘU  η Χρυσοβιτσιώτισσα 1».
            Το χωριό αναφέρεται με τον τύπο « Κουρσοβίτσα » από τον Αραβαντινό2 και με τον τύπο « Κρουσιοβίτσα » από τον Λαμπρίδη3 . Κατά τον Μπόγκα ο τύπος του τοπωνυμίου «Κουρσουβίτσα» είναι παραφθορά του Χρυσοβίτσα . Άλλοι αποδίδουν το τοπωνύμιο όπως ο (Vasmer) στο ελληνικό προσωνύμιο Χρυσός και τη σλαβική κατάληξη – ΟVO, που όπως αναφέρει ο Κώστας Ευ. Οικονόμου5 τη θεωρεί μη σωστή.
            Στο βιβλίο του « Ονοματολογία των χωριών Ν. Ιωαννίνων »ο Στέφ. Μπέτης μας αναφέρει ότι το όνομα είναι σλαβικό «… μας φέρνει στο νου κατά τη ρίζα του πολίχνη της Ν. Σερβίας (Κρούσοβο) παρά τον Περλεπέ (άλλοτε κέντρο καθαρώς ελληνικόν ) αλλά και σειρά ομώνυμων παρά τις Σέρρες χωριών με την οποίαν συγκεκριμένη κώμη και χωριά φαίνεται και το δικό μας να έχει σχέση ιστορική ή λεκτική…».
            Σημασία έχει ότι το χωριό οφείλει την ονομασία του στη θαυματουργό εικόνα της Παναγίας  που είναι και προστάτης του. Το ότι το χωριό οφείλει την ονομασία του στη θαυματουργό εικόνα της παναγίας, φαίνεται και από το ότι παλαιότερα χρησιμοποιήθηκε ως σφραγίδα των εγγράφων, σφραγίδα με παράσταση την Παναγία Βρεφοκρατούσα6. Η σφραγίδα έγραφε: Σ Φ Ρ Α Γ Ι ς    Τ Η Σ   Π Α Ν Α Γ (Ι Α ) ς     Χ Ρ Υ C Ο Β Ι Τ Ζ Α ς. Με την σφραγίδα αυτή σφραγίστηκαν το απολυτήριο του Δημητρίου Παπανικολάου (1905) και το πιστοποιητικό του Χριστοδούλου Αρβανίτη (1915).
            Σήμερα η Χρυσοβίτσα είναι το πιο μεγάλο χωριό του Ν. Ιωαννίνων, αφού, όπως αναφέραμε , αριθμεί μόνιμους  κατοίκους περί τους 1200. Την πληθυσμιακή αυτή ζωντάνια την παρατηρεί κανείς όποια μέρα κι αν επισκεφτεί το χωριό, κυρίως όμως τις Κυριακές και τις μεγάλες γιορτές. Αυτές τις μέρες συγκεντρώνονται οι κάτοικοι στο Ναό της Υπεραγίας  Θεοτόκου και με ευλάβεια επικαλούνται τη μεσιτεία Της. Η ιστορία και ζωή των κατοίκων της Χρυσοβίτσας είναι τόσο στενά δεμένη με την  Παναγία και τη θαυματουργό εικόνα Της, ώστε οι κάτοικοι της γύρω περιοχής να τους ονομάζουν «αγγόνια της Παναγίας».
            Η πληθυσμιακή μεταβολή σύμφωνα με τα στοιχεία  της Νομαρχιακής ΑυτοδιοίκησηςΙωαννίνων έχει ως εξής:
                        Έτος 1915 κάτοικοι 712
                        Έτος 1920 κάτοικοι 689
                        Έτος 1928 κάτοικοι 760
                        Έτος 1940 κάτοικοι 940
                        Έτος 1951 κάτοικοι 954
                        Έτος 1981 κάτοικοι
                        Έτος 1991 κάτοικοι
                        Έτος 2001 κάτοικοι

Οι κάτοικοι σήμερα ασχολούνται ως επί το πλείστον με την καλλιέργεια της πατάτας στο οροπέδιο «πολιτσές» και πολύ λίγοι με την κτηνοτροφία.
            Η Χρυσοβίτσα ανέκαθεν υπήρξε το χωριό των δασκάλων και των παπάδων. Σήμερα έχει περί τους 40 εκπαιδευτικούς και 5 ιερείς. Σύμφωνα με τις πληροφορίες του Χρ. Τσαπραλή « δάσκαλοι Χρυσοβιτσινοί, όπως μου έλεγε ο Βασδέκης , πήγαιναν στο Μέτσοβο και τους μάθαιναν γράμματα».  Η παρουσία μορφωμένων στο χωριό παλιότερα ίσως να οφειλόταν και στη λειτουργία Ελληνικού σχολείου ή Σχολαρχείου. «Στο Ελληνικό συνέχιζε  τη φοίτησή του το παιδί που τελείωνε το Δημ. Σχολείο, χωρίς εξετάσεις στην αρχή και αργότερα με εξετάσεις. Τέτοιο σχολείο λειτουργούσε μόνο στις πόλεις και στα κεφαλοχώρια. Σκοπός του ήταν η προετοιμασία του παιδιού για το Γυμνάσιο ή για τη ζωή , για όσα δεν συνέχιζαν τις σπουδές. Βασικό μάθημα ήταν τα αρχαία Ελληνικά με 12 ώρες διδασκαλίας εβδομαδιαίως».
            Συνεχιστές του θεσμού της πολύτεκνης οικογένειας οι Χρυσοβιτσινοί και σήμερα κατέχουν σπουδαία θέση  στους πολύτεκνους του Ν. Ιωαννίνων ίσως και άλλων νομών. Υπάρχουν σήμερα περί τις πενήντα (50) πολύτεκνες οικογένειες. Είναι το χωριό αιμοδότης του Έθνους γιατί στηρίζει τη χώρα μας με το εργατικό δυναμικό και κατά συνέπεια με οικονομική βοήθεια.
            Ο σημερινός επισκέπτης θα μείνει εντυπωσιασμένος από το ωραιότερο φυσικό περιβάλλον και τις εξυπηρετήσεις που παρέχει το χωριό (φαγητό, ύπνο, διασκέδαση κ.λ.π.) , αλλά και πνευματικά οφειλημένος επισκεπτόμενος το Μοναστήρι της Παναγίας και προσκυνώντας τη θαυματουργό εικόνα της Παναγίας της Οδηγήτριας.
                        




Η  πρώτη  καλλιέργεια της πατάτας
στις  Πολιτσές  της Χρυσοβίτσας

            Η καλλιέργεια  της πατάτας , μετά τον ερχομό στην  Ελλάδα από τον κυβερνήτη της Ιωάννη Καποδίστρια ,έφτασε και στη Χρυσοβίτσα  όπου καλλιεργούνταν σε κήπους  στο χωριό και σε λίγα χωράφια κοντά στο χωριό σε μικρές ποσότητες για κατανάλωση από την οικογένεια και όχι επαγγελματικά .
            Μετά τον πόλεμο του 1940 ,που κήρυξε  η Ιταλία πρώτα και η Γερμανία έπειτα  στην Ελλάδα , οι κάτοικοι του χωριού υπέφεραν και  από την πείνα, λόγω αρπαγής  των καλλιεργούμενων προϊόντων από τους κατακτητές και λόγω    μείωσης των καλλιεργημένων εκτάσεων , επειδή επιστρατεύτηκαν οι άνδρες  για να προσφέρουν το χρέος απέναντι στην πατρίδα .
            Στο οροπέδιο Πολιτσές , 3000 στρεμμάτων περίπου ,οι χρυσοβιτσινοί  έσπερναν κυρίως σίκαλη (βρίζα ) σε ορισμένα χωράφια  και άλλα χωράφια  ήταν στη διάθεση των κτηνοτρόφων  ντόπιων και μετακινούμενων.


            Την άνοιξη του 1941 μετά την εισβολή των Γερμανών στην  Ελλάδα  και την τριπλή κατοχή ,οι συνθήκες  για τους Έλληνες έγιναν δύσκολες και η κατάσταση επικίνδυνη .
            Στο χωριό μας επικρατούσε μια κατάσταση φόβου και αβεβαιότητας . Οι Γερμανοί έφτασαν και στο χωριό μας όπως και στα άλλα χωριά της Ελλάδας και επιδίδονταν σε εκτελέσεις  κατοίκων και κάψιμο σπιτιών ,αποθηκών κλπ κτιρίων . Έκαψαν και τα σπίτια του χωριού μας .( Στη γειτονιά μας κάηκαν τα σπίτια του αδερφού του παππού μου Γεωργίου (Γούλα) Γαλάνη ,του Δημητρίου (Μήτρου) Γαλάνη , του Βασίλη Πέτρου  και άλλων . Το δικό μας σπίτι μολονότι πυρπολήθηκε δύο φορές με φλογοβόλο σκόνη ,αν και με ξύλινη κρεββάτα (βεράντα) δεν κάηκε και αυτό αποδόθηκε σε θαύμα από πολλούς κατοίκους . Η γυναίκα του Στέργιου Παπαθανασίου (Τσούρη) ,Ρίνα ,είπε στη γιαγιά μου : « Χρίστινα κάποιος από σας έχει μεγάλο τυχερό , η Παναγιά σας φύλαξε και δεν κάηκε το σπίτι σας ,αν και του βάλανε δυο φορές φωτιά ).
Οι κάτοικοι με την πρώτη  είδηση περί ερχομού των Γερμανών άφησαν τα σπίτια στο χωριό ανοιχτά λόγω της βιασύνης και διασκορπίστηκαν γύρω στα βουνά και στα χωράφια έξω από το χωριό όπου είχαν πρόσβαση σε δασώδεις περιοχές για να κρυφτούν . Πήραν λίγο ψωμί στα χέρια για να μην πεθάνουν από την πείνα κι έφυγαν  τρέχοντας  στις περιοχές που νόμιζαν πως θα σωθούν. Κάποιοι έρχονταν  τα βράδια κρυφά  κρυφά για να δουν τα σπίτια τους ,αν είχαν καεί  και αν όχι να πάρουν λίγο καλαμποκάλευρο για να φτιάξουν  σταχτοκουλούρες έξω στις δασώδεις περιοχές που είχαν μεταφερθεί .

Εκείνη τη χρονιά ο γεωργός Χρήστος Γαλάνης σκέφτηκε πως θα μπορούσε να καλλιεργήσει πατάτες ,όχι στα χωράφια έξω από το χωριό που ήταν  δύσκολο και επικίνδυνο λόγω κατοχής , αλλά στο οροπέδιο Πολιτσές για να αποφύγει τα βλέμματα των κατακτητών και μάλιστα με καμουφλάζ.
Τα χωράφια ήταν ήδη σπαρμένα από σίκαλη (βρίζα) που ήταν σε ανάπτυξη , είχε ψηλώσει .Για να αποφύγει τα περίεργα βλέμματα των κτηνοτρόφων και λοιπών ανθρώπων , χάλασε τη φυτρωμένη βρίζα στο κέντρο του χωραφιού στη θέση «Προσήλιο» , πίσω από το καλύβι το πέτρινο που διατηρούσε , και φύτεψε πατάτες. Με προσοχή και χωρίς να προκαλέσει την υποψία στους γύρω του καλλιέργησε τις πατάτες και δε χάλασε την υπόλοιπη βρίζα έως ότου έβγαλε τις πατάτες . Η συγκομιδή εκείνη τη χρονιά ήταν καλή και υπολογίσιμη .Αρκετά φορτώματα μεταφέρθηκαν στο σπίτι και τοποθετήθηκαν σε ειδική κρύπτη για να αποφύγει την αρπαγή από τους κατακτητές που έψαχναν παντού στα σπίτια.
 Την επόμενη χρονιά παρότρυνε και το γαμπρό του Χριστόδουλο Οικονόμου (Μπούτη) και καλλιέργησαν στα χωράφια τους με τον ίδιο τρόπο , μεγαλύτερες  ποσότητες . Η καλλιέργεια  με τον παραπάνω τρόπο κράτησε τρία  χρόνια μέχρι το 1943 .
Οι Χρυσοβιτσινοί βλέποντας τα φορτώματα πατάτας που έφερναν από το οροπέδιο οι : Γαλάνης Χρήστος και Χριστόδουλος Οικονόμου κατάλαβαν πως το έδαφος ήταν κατάλληλο για την καλλιέργεια  της πατάτας και την επόμενη χρονιά 1944 άρχισε η μαζική καλλιέργεια της πατάτας που συνεχίζεται μέχρι και σήμερα και είναι γνωστή για την ποιότητα και νοστιμιά  της πανελλαδικά ως « πατάτα Χρυσοβίτσας »
Η μεταφορά γινόταν με τα μουλάρια τα δικά τους και σκηνητών κτηνοτρόφων κυρίως των Ακριβαίων από την Κουιάστα ή Γκουιάστα (μοναδικός δρόμος πρόσβασης από το χωριό προς το οροπέδιο με μεγάλη ανηφόρα ) , γιατί δεν είχε γίνει διάνοιξη του αυτοκινητόδρομου .
Δεν πρέπει να διαφύγει της μνείας  και της αναφοράς μου η προσφορά της χρυσοβιτσινής  γυναίκας  στην όλη διαδικασία  καλλιέργειας  πατάτας αφού ανέβαιναν φορτωμένες  με σπόρο για το φύτευμα και κατέβαιναν φορτωμένες κατά την συγκομιδή από το δρόμο Γκουιάστα ,εργαζόμενες και όλη την ημέρα. Πραγματικές Γυναίκες  Ηπειρώτισσες , Γυναίκες της Πίνδου !                 









Χρήστος Απ. Γαλάνης                                          δάσκαλος                                                 



Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου